निसर्ग - प्रेरणेचा अखंड स्त्रोत

कवितेचे नाव- झाडांनीच मला

कोणी मला इतक्यांदा उपटून असे तिथून

इथे, इथून तिथे लावले असते

किंवा दरवेळी फुटलेली कोवळी लालसपालवी

ढोरांनी अशी कुरतडून टाकली असती

किंवा जमिनीतून धमन्यांच्या आत शिरून

अळ्यांनी मला असे पोखरून टाकले असते

तर मी आत्महत्त्या केली असती,

झाडे कुठल्या जीवनप्रेरणेने चिवटपणे जगतात!    

दरवेळी सारे बळ पणाला लावून

लाल थेंबाएवढे पान फुटते.

कसलेही खुरटे आयुष्य नशिबी आले तरी

फुलण्याच्या ऋतूत

केविलवाणी का होईना कळी देठावर

झाडांनीच मला जगणे शिकवले

जमीनदोस्त केले तरी उभे होणे शिकवले.  

                                  - प्रभा गणोरकर

त्या दिवशी आम्ही सर्वजण मराठी साहित्याच्या व्याख्यानाला बसलो होतो. कविता शिकवली जाणार होती… त्यामुळे प्रत्येकाच्याच मनामध्ये उत्साह होता. आम्ही मराठी साहित्य हा विषय घेतलेली मोजकीच मुले… आम्हा सर्वांचाच मराठी साहित्य हा जिव्हाळ्याचा आणि आपुलकीचा विषय. आपटेबाई वर्गात यायच्या आधी कविता वाचून ठेवावी या उद्देशाने वरील कविता वाचण्यासाठी पुस्तक उघडले.

प्रभा गणोरकरांची ही कविता वाच्यार्थ लक्षात घेता फक्त निसर्गकाव्य वाटावं आणि कवितेच्या शेवटच्या ओळीपर्यंत पोहोचावे तो आपल्या जगण्याला एका वेगळ्या उंचीवर नेऊन ठेवणारी ही कविता…

आपटेबाईंनी ती कविता अतिशय प्रभावीपणे शिकवली. आणि आम्ही सर्वजण पुन्हा साहित्याच्या सागरात न्हाऊन निघालो.

खरंच झाडांकडून खूप काही शिकण्यासारखे आहे. त्या दिवशी घरी गेल्यानंतर पुन्हा ती कविता वाचली आणि माझ्या मनातील सकारात्मक विचारांचा प्रवाह पुन्हा एकदा खुला झाला. लहानपणापासून माणसांपेक्षा निसर्गच जवळचा वाटत आला आहे. त्याला कारणेही बरीच आहेत. तसं सारं काही उलगडून सांगता येणार नाही…तरीही हे मात्र खरे की माणसांपेक्षा निसर्गानेच मला आनंदाचे क्षण दिले.

झाडे आणि विशेषतः निसर्ग सतत आपल्या भोवताली असतो. परंतु आपण त्याच्याकडे नेहमी दुर्लक्षच करतो. वेगवेगळ्या ठिकाणी गेल्यावर निसर्ग तोच असतो पण त्याची विविध रूपं आपल्याला पहायला मिळतात. निसर्गाची ही रूपं पाहताना भान हरपून जाते. सकारात्मक बदल आणि सतत नावीण्याचा ध्यास ही गोष्ट शिकावी तर ती निसर्गाकडूनच.

ऋतुंमुळे होणा-या निसर्ग बदलाने आपण कधी सुखावतो तर कधी उदास होतो. पण निसर्गातील या बदलाचा खुल्या मनाने स्वागत करणारा निसर्गप्रेमी तसा दुर्मिळच. खरेतर निसर्गाची ही विविधता आपल्यासाठीच आहे. निसर्ग आपल्याला भरभरून सुख देत असतो. पण आपलाच दृष्टिकोन निसर्गाला समजण्यात कमी पडतो आणि आपण निसर्गाने दिलेल्या या आनंदाला मुकतो.

लेखक म.ना. अदवंत यांचा ‘निसर्ग आणि आम्ही’ हा अतिशय सुंदर काव्यात्म असा ललितलेख वाचनात आला. त्यानंतर निसर्गाकडे पाहण्याची माझी दृष्टी बदलली. या लेखामध्ये लेखकाने निसर्गातील सुर्योदयाचे, पावसाळ्यातील दिवसाचे, चांदण्या रात्रीतील चालण्याचे असे कितीतरी प्रसंग भावूकतेने आणि अलवारपणे वर्णन केले आहेत.

वरील कवितेत कवयित्रीने सांगितल्याप्रमाणे झाडांकडून आयुष्य कसे जगावे यासाठी प्रेरणा मिळते…  एकूणच सर्वव्यापी निसर्गाकडून आपल्याला नेहमी आनंदाचा, प्रेरणेचा खळाळत वाहणारा झरा लाभला आहे. फक्त त्यात चिंब भिजण्यासाठी आपल्या निखळ मनाची तयारी ठेवायला हवी.

सर्जनशीलतेच्या वाटा धुंडाळणा-या प्रत्येकाला आजवर निसर्ग खुणावत आला आहे. त्याचबरोबर सर्जनशीलतेच्या वाटेवरून चालणा-या प्रत्येकाला निसर्गाची अनावर ओढ असते. 
निसर्गातील ख-याखु-या भावनांचा पुरस्कार करताना, निसर्ग सौंदर्याचा आस्वाद घेताना नकळत त्याचा आविष्कार सर्जनशील व्यक्तीकडून होतो. त्यामुळे त्याचे अवघे जीवन सौंदर्याने व्यापून जाते. अशी व्यक्ती स्वतःच्या अस्तित्त्वाने इतरांच्या आयुष्यात सुखाचे चार क्षण देऊन जाते. 

आजकाल ‘क्रिएटिव्ह थिंकिंग’ हा शब्द कॉर्पोरेट वर्ल्डच्या प्रभावामुळे सतत कानावर पडत असतो. हा शब्द आता प्रत्येकाला परिचयाचा झाला आहे. पण ती विचारसरणी अंगी बाणवायला थोडा वेळ लागेल. कारण प्रवाहाविरूद्ध जाण्यासाठी, चाकोरीबाहेरचा विचार करण्यासाठी आपणच आपल्याभोवती आखलेली चौकट आणि मर्यादांची साखळी तोडावी लागते. यासाठी लागणारं धैर्य आणि सामर्थ्य आपल्या आतून यायला हवे. त्यासाठी आपल्याला अखंड प्रेरणेचा स्त्रोत असलेल्या निसर्गाकडून खूप काही शिकावे लागेल.

निसर्ग आपल्याला जीवनप्रेरणा आणि जीवनमूल्ये देताना आपल्यावर नवचैतन्याची उधळण करत आहे. 

चला प्रयत्न करू या…

त्यातले काही अक्षय आपल्या ओंजळीत साठवण्याचा…आणि प्रत्यक्षात आचरणात आणण्याचा…