ग्रंथालयातली दिवाळी

काय... दिवाळी...दिवाळी तर कधीच संपलीय आणि यावर्षीच्या दिवाळीला अजून अवकाश आहे. तर असं तुम्हाला वाटणं साहजिक आहे. पण मी ते बोलतेय ग्रंथालयातल्या दिवाळी विषयी. कारण ग्रंथालयात काम करणं हा माझ्यासाठी एक भन्नाट अनुभव होता. मुझको जहाँ मिल गया, असंच वाटतं नेहमी. कारण आमच्या ग्रंथालयात हे दोन शब्द दिवसभरात दोनदा तरी तोंडी येतातच.

गेल्याच आठवड्यात ग्रंथालयात गेले तेव्हा दिवाळी अंकांचं कमी दरात वाटप सुरू होतं. आणि मग ते सगळे जुने दिवस आठवले. 

दिवाळी सुरू व्हायच्या आधी महिनाभर ग्रंथालयाची दिवाळी सुरू व्हायची. बाजारात वेगवेगळ्या विषयांना वाहिलेले, मुखपृष्ठांनी आकर्षित करणारे दिवाळी अंक दाखल व्हायचे. त्याआधी ललित मासिकातून त्यांच्या ट्रेलरसारख्या जाहिराती वाचलेल्या असायच्या. त्यामुळे खूप उत्सुकता असायची की यावर्षी कुठले नविन विषय, लेखक वाचायला मिळणार.

आम्ही ग्रंथालयाच्या सभासद संख्येला, त्यांच्या आवडीला नजरेसमोर ठेऊन दिवाळी अंक खरेदी करायचो. दिवाळी अंक घेऊन ग्रंथालयात आल्यापासून आमची दिवाळी सुरू व्हायची. त्यांना कव्हर घालणं, त्यांची पानं मोजणं, दोऱ्याने शिवणं, त्यांच्यावर नंबर घालणं, शिक्का मारणं हे सगळे ग्रंथालयीन सोपस्कार कशासाठी तर तो अंक वाचकाकडे जाऊन सुखरुप ग्रंथालयात परत यावा यासाठी. दिवाळीच्या पहिल्या दिवशीच्या आधीचा दिवस ग्रंथालयात दिवाळी अंक देण्याचा दिवस म्हणून उजाडायचा. सक्काळीच दादरच्या फुलमार्केटमध्ये जाऊन सजावटीसाठी घासाघीस करून फुलं आणायचो.

सगळ्या दिवाळी अंकांना त्यांच्यासाठी खास सजवलेल्या टेबलावर छान मांडून ठेवायचो. ग्रंथालयात त्याच दिवशी रांगोळी काढायचो. त्यावेळी टेबलावर, काही रॅकवर नटून-थटून दिवाळी अंकांच्या रुपात बसलेलं ते अक्षर साहित्य बघून खूप आनंद व्हायचा. पण दिवाळी अंकाचं वाटप सुरू झाल्यावर तर अजूनच मजा यायची. वाचकांची आपला आवडता दिवाळी अंक पहिल्याच दिवशी घेण्यासाठी झुंबड उडायची. काही वाचक सांगायचे, अगं आमच्यासाठी हा दिवाळी अंक ठेव, तो दिवाळी अंक ठेव. मग आम्ही ग्रंथालयातले सगळे एकमेकांकडे बघून डोळे मिचकावायचो. कारण आमच्यासाठी सगळे वाचक समानच होते. कोणी लाडका नाही- कोणी दोडका नाही. काही वाचक तर दिवाळीचा फराळ, मिठाई वगैरे देऊन आम्हाला मस्का मारायचे. त्यावेळी आम्ही खूप श्रीमंत असल्याचं फिलींग यायचं.

याहीवर्षी ग्रंथालयात गेले होते, यावेळी ग्रंथालयातील वाचक म्हणून गेले होते. तर दरवर्षीप्रमाणे दाराशी रांगोळी दिसली, फुलांच्या माळांनी सजवलेलं टेबल दिसलं. टेबलावर काहीच म्हणजे अगदी ५-६ चं दिवाळी अंक दिसले. आणि मनातून अतिशय आनंद झाला. चेहऱ्यावरही हसू उमटलं. माझ्याबरोबरची मैत्रीण मला म्हणाली, अगं टेबलावर ५-६ च दिवाळी अंक आहेत. आणि तू हसतेस काय... पण मी तिला कसं सांगू शकणार होते की दिवाळी अंकाचा किंवा रोज वाचायला जाणाऱ्या पुस्तकांचा रॅक रिकामा दिसला की किती आनंद होतो ते... नाहीतर अलिकडे पुस्तकांना रॅकवरच धूळ खात पडावं लागतंय अशा बातम्या आपण वाचतो, ऐकतो.

ग्रंथालयातल्या बाई वाचकांच्या आवडीनिवडीविषयी सांगत होत्या. खरंतर तिथे गेल्या गेल्या दिवाळी अंकांचे फोटो काढण्याच्या विचारात होते. पण टेबल बरचसं रिकामी दिसल्यावर खात्री पटली. वाचक दुरावला नाहीय. दिवाळी अंकांची आमची परंपरा आपण आजही अभिमानाने मिरतोय. ग्रंथालयातली ही अक्षर साहित्याची दिवाळी दरवर्षी ४ महिने सुरू असते. मग पुढच्या दोन महिन्यात ते दिवाळी अंक वाचकांकडून गोळा केले जातात. अशा पद्धतीने सगळे दिवाळी अंक परत आले की हे दिवाळी अंक त्या त्या दिवाळी अंकाच्या किंमतीप्रमाणे पाव टक्क्याने विकायला काढले जातात. ज्यांना दिवाळी अंक खास संग्रही ठेवायचे असतात त्यांच्यासाठी अशी खरेदी म्हणजे पर्वणीच असते. माझ्याही हाती दरवर्षीच्या नियमाप्रमाणे असेच विकत घेतलेले काही दिवाळी अंक होते. आणि वाचनसंस्कृती टिकून असल्याचा मनात न मावणारा आनंद.

पूर्वप्रसिद्धी - मुंबई आकाशवाणीवरील ऐसी अक्षरे १३,१४,१५ एप्रिल २०१८