गावचं घर सोडून चाकरमानी मुंबईत येणारे चाकरमानी शहरात राहत असले तरी त्यांच्या मनात वसत असतं ते त्यांचं गावचं घर. ही एक अशी समृद्ध परंपरा आहे; जी कोकणातल्या माणसाने जीवापाड जपलीय. सेकंड होम, वीकेंड होम, फार्म हाऊसपेक्षा भावणारं हे आपलं हक्काचं गावचं घर...
पलीकडे ओढ्यावर, माझं गाव ते सुंदर
झाडाझुडपात आहे, लपलेलं माझं घर
बालभारतीच्या पुस्तकातली ही कविता शहरी फ्लॅटमध्ये खिडकीपाशी कॉफी पिताना अधूनमधून आठवत राहते आणि चेहऱ्यावर गोड स्माईल येतं. मग गावाकडचे दिवस आठवतात. लगेचच भावंडांना, मित्रांना मॅसेज, फोनाफोनी होते. या वर्षी मे महिन्यात गावी जायचा प्लॅन आखूया का? अशी विचारणा होते. मग भरभर सारी चक्रं फिरू लागतात. ऑफिसमध्ये काय सांगायचं किंवा एखाद्या वीकेन्डलाच जाऊया का, की एक-दोन दिवसाची सरप्राईज व्हिजीट द्यायची? आजी-आजोबा खूप खूश होतील. असं सगळं एकामागून एक आठवणींची पूर्तता करणं सुरू होतं.
"गावी जाऊया' हे दोन शब्द कोकणातल्या माणसांना फारच जिव्हाळ्याचे आहेत. गावी जायच्या ओढीने कोकणी माणूस काहीही कारणं सांगेल आणि दोन दिवसांसाठी का होईना; गावी जाऊन येईल. फार्म हाऊस, सेकंड होम, वीकेन्ड होम अशा घराच्या सगळ्या संकल्पना सोडून कोकणातल्या माणसांनी एक वेगळीच संकल्पना प्रत्यक्षात आणली आहे, ती म्हणजे शहरात राहूनही गावचं घर जपायचं.
पण गाव भी और शहर भी... असं दोन्ही सांभाळणं सोप्पं नाहीय बरं का! ही तारेवरची कसरत
फक्त कोकणातल्या माणसांनाच जमते. काही जण अतिशय जीवापाड जपतात ही परंपरा. आता तुम्ही म्हणाल, ही कसली परंपरा?
हो, ही परंपराच आहे. आजवर या परंपरेविषयी कुठेच काही लिहिलं गेलं नाहीय. किंवा कुठले नियमही नाहीत. तरीही ही परंपरा वर्षानुवर्षं सुरू आहे. शिक्षण आणि नोकरीच्या शोधात कोकणातील माणसं शहरात गेली. तिथे राहिली; पण गावाला विसरली नाहीत. मे महिना, जत्रा, शिमगा, गणेशोत्सव असे वेगवेगळे सण-उत्सव, सुट्यांचे दिवस सारं काही नीट मॅनेज करून कोकणातली माणसं गावची वाट धरतात आणि त्यांची कोकण रेल्वे त्यांच्यासोबत आहेच. गावची तरुण पिढी शहरात राहत असली तरी हमखास वर्षातून दोनदा तरी गावी चक्कर मारून जातातच. असं हे कोकणी माणसाने मनात आणि प्रत्यक्षात जपलेलं गाव. आता त्याला एक वेगळंच स्वरूप येतंय. शहरात स्थिरस्थावर झाल्यावर गावी येऊन आपलं जुनं झालेलं घर डागडुजी करून किंवा पुन्हा बांधण्याचा ट्रेंड सध्या कोकणात सुरू आहे. जमिनीच्या वादातून शेजाऱ्यांना किंवा नात्यातल्याच माणसांना 'ट्रॉल' करणारा आणि होणारा कोकणी माणूस गावच्या घराच्या विषयाने हळवा होतो.
फॅशन आपले सगळीकडे पाय पसरत असताना यापासून गावचं घर अलिप्त कसं राहील? कोकणातील काही श्रीमंत माणसं गावच्या जमिनीत दोन-तीन मजली बंगला बांधताना दिसतात. ही एक फॅशनच झालीय अलीकडे. बंगला बांधायचा आणि आजूबाजूला नारळ-काजू-पोफळी-केळींची बाग करायची. मग त्याची देखरेख करण्यासाठी एक-दोन केअर-टेकर ठेवायचे; तर काही जणांचा कोकणातील वातावरणाला साजेसं कौलारू घर बांधण्याकडे कल आहे. घर, समोर अंगण, अंगणात तुळशी वृंदावन, तुळशी वृंदावनाशेजारीच फुलांची बाग, घराच्या बाजूला किंवा मागच्या बाजूला परसबाग, तिथेच विहीर, पुढे भातशेती असं सगळं पद्धतशीर आणि सुखसोईंनी युक्त गावचं घर बनतं. काही घरांमध्ये फक्त ज्येष्ठ मंडळीच दिसतात. पण सणासुदीला आणि मे महिन्याच्या म्हणजे कोकणी मेव्याच्या दिवसात अख्खं गाव फुलून जातं.
एखाद्या घरात दोन भाऊ किंवा तीन भाऊ असतील, तर ते आलटून-पालटून शहरातील आपला नोकरी-व्यवसाय सांभाळून गावचं घर राखतात. तर काही ठिकाणी एकुलता एक मुलगा असेल तर त्याची मात्र तारेवरची कसरत सुरू होते. काहींनी तर एकुलता एक असूनही लग्न झाल्यावर मुलगा शहरात आणि त्याची बायको गावी राहणार, असं ठरवून गावचं घर सांभाळलं आहे. अशी काही जोडपी तुम्हाला कोकणातल्या गावी सापडतीलच. काही मुलांची लग्न होतानाच वधूसाठी अट घातली जाते. ती अशी, की मुलीला गावचं सगळं सांभाळता आलं पाहिजे. तिला गावची सगळी माहिती हवी. मगच ती सोयरीक जुळते. गावच्या घराचं दार बंद राहणं, या गोष्टीची कोकणी माणसाला फार भीती वाटते. त्यामुळे घराचं दार बंद राहू नये याची खबरदारी कोकणी माणूस घेतो. म्हणूनच गावचं घर ही परंपरा कोकणातून वर्षानुवर्ष जोपासली जातेय.
"पिवळे तांबूस ऊन कोवळे पसरे चौफेर, ओढा नेऊ सोने वाटे वाहुनिया दूर...' यातली गंमत अनुभवायची असेल तर गावचं घर याशिवाय दुसरा ऑप्शनच नाही...
चला तर मग निघूया..
पलीकडे ओढ्यावर, माझं गाव ते सुंदर
झाडाझुडपात आहे, लपलेलं माझं घर
बालभारतीच्या पुस्तकातली ही कविता शहरी फ्लॅटमध्ये खिडकीपाशी कॉफी पिताना अधूनमधून आठवत राहते आणि चेहऱ्यावर गोड स्माईल येतं. मग गावाकडचे दिवस आठवतात. लगेचच भावंडांना, मित्रांना मॅसेज, फोनाफोनी होते. या वर्षी मे महिन्यात गावी जायचा प्लॅन आखूया का? अशी विचारणा होते. मग भरभर सारी चक्रं फिरू लागतात. ऑफिसमध्ये काय सांगायचं किंवा एखाद्या वीकेन्डलाच जाऊया का, की एक-दोन दिवसाची सरप्राईज व्हिजीट द्यायची? आजी-आजोबा खूप खूश होतील. असं सगळं एकामागून एक आठवणींची पूर्तता करणं सुरू होतं.
"गावी जाऊया' हे दोन शब्द कोकणातल्या माणसांना फारच जिव्हाळ्याचे आहेत. गावी जायच्या ओढीने कोकणी माणूस काहीही कारणं सांगेल आणि दोन दिवसांसाठी का होईना; गावी जाऊन येईल. फार्म हाऊस, सेकंड होम, वीकेन्ड होम अशा घराच्या सगळ्या संकल्पना सोडून कोकणातल्या माणसांनी एक वेगळीच संकल्पना प्रत्यक्षात आणली आहे, ती म्हणजे शहरात राहूनही गावचं घर जपायचं.
पण गाव भी और शहर भी... असं दोन्ही सांभाळणं सोप्पं नाहीय बरं का! ही तारेवरची कसरत
फक्त कोकणातल्या माणसांनाच जमते. काही जण अतिशय जीवापाड जपतात ही परंपरा. आता तुम्ही म्हणाल, ही कसली परंपरा?
हो, ही परंपराच आहे. आजवर या परंपरेविषयी कुठेच काही लिहिलं गेलं नाहीय. किंवा कुठले नियमही नाहीत. तरीही ही परंपरा वर्षानुवर्षं सुरू आहे. शिक्षण आणि नोकरीच्या शोधात कोकणातील माणसं शहरात गेली. तिथे राहिली; पण गावाला विसरली नाहीत. मे महिना, जत्रा, शिमगा, गणेशोत्सव असे वेगवेगळे सण-उत्सव, सुट्यांचे दिवस सारं काही नीट मॅनेज करून कोकणातली माणसं गावची वाट धरतात आणि त्यांची कोकण रेल्वे त्यांच्यासोबत आहेच. गावची तरुण पिढी शहरात राहत असली तरी हमखास वर्षातून दोनदा तरी गावी चक्कर मारून जातातच. असं हे कोकणी माणसाने मनात आणि प्रत्यक्षात जपलेलं गाव. आता त्याला एक वेगळंच स्वरूप येतंय. शहरात स्थिरस्थावर झाल्यावर गावी येऊन आपलं जुनं झालेलं घर डागडुजी करून किंवा पुन्हा बांधण्याचा ट्रेंड सध्या कोकणात सुरू आहे. जमिनीच्या वादातून शेजाऱ्यांना किंवा नात्यातल्याच माणसांना 'ट्रॉल' करणारा आणि होणारा कोकणी माणूस गावच्या घराच्या विषयाने हळवा होतो.
फॅशन आपले सगळीकडे पाय पसरत असताना यापासून गावचं घर अलिप्त कसं राहील? कोकणातील काही श्रीमंत माणसं गावच्या जमिनीत दोन-तीन मजली बंगला बांधताना दिसतात. ही एक फॅशनच झालीय अलीकडे. बंगला बांधायचा आणि आजूबाजूला नारळ-काजू-पोफळी-केळींची बाग करायची. मग त्याची देखरेख करण्यासाठी एक-दोन केअर-टेकर ठेवायचे; तर काही जणांचा कोकणातील वातावरणाला साजेसं कौलारू घर बांधण्याकडे कल आहे. घर, समोर अंगण, अंगणात तुळशी वृंदावन, तुळशी वृंदावनाशेजारीच फुलांची बाग, घराच्या बाजूला किंवा मागच्या बाजूला परसबाग, तिथेच विहीर, पुढे भातशेती असं सगळं पद्धतशीर आणि सुखसोईंनी युक्त गावचं घर बनतं. काही घरांमध्ये फक्त ज्येष्ठ मंडळीच दिसतात. पण सणासुदीला आणि मे महिन्याच्या म्हणजे कोकणी मेव्याच्या दिवसात अख्खं गाव फुलून जातं.
एखाद्या घरात दोन भाऊ किंवा तीन भाऊ असतील, तर ते आलटून-पालटून शहरातील आपला नोकरी-व्यवसाय सांभाळून गावचं घर राखतात. तर काही ठिकाणी एकुलता एक मुलगा असेल तर त्याची मात्र तारेवरची कसरत सुरू होते. काहींनी तर एकुलता एक असूनही लग्न झाल्यावर मुलगा शहरात आणि त्याची बायको गावी राहणार, असं ठरवून गावचं घर सांभाळलं आहे. अशी काही जोडपी तुम्हाला कोकणातल्या गावी सापडतीलच. काही मुलांची लग्न होतानाच वधूसाठी अट घातली जाते. ती अशी, की मुलीला गावचं सगळं सांभाळता आलं पाहिजे. तिला गावची सगळी माहिती हवी. मगच ती सोयरीक जुळते. गावच्या घराचं दार बंद राहणं, या गोष्टीची कोकणी माणसाला फार भीती वाटते. त्यामुळे घराचं दार बंद राहू नये याची खबरदारी कोकणी माणूस घेतो. म्हणूनच गावचं घर ही परंपरा कोकणातून वर्षानुवर्ष जोपासली जातेय.
"पिवळे तांबूस ऊन कोवळे पसरे चौफेर, ओढा नेऊ सोने वाटे वाहुनिया दूर...' यातली गंमत अनुभवायची असेल तर गावचं घर याशिवाय दुसरा ऑप्शनच नाही...
चला तर मग निघूया..
पूर्वप्रसिद्धी सकाळ मुंबई आवृत्ती एप्रिल २०१७
No comments:
Post a Comment